سلطنت چهل ویک ساله او با آنکه چند بار دچار شورش های سخت شد اما روی هم رفته در صلح گذشت ، گفته شده است که اردشیر به خاطر آرامش و وقار مهربانی اش نزد درباریان شخص محبوبی بود همچنین مشهور است که او فوق العاده زیبا و شجاع بود با این حال بشدت تحت نفوذ مادرش آمستریس و زنش آمیس تیس قرار داشت . دختر او پروشات از ملکه های پر آوازه دوران هخامنشیان بود.

خشایار مادرش آتوسا ( دختر کورش ) و پدرش داریوش بود . وی در سن 34 سالگی بر تخت پادشاهی ایران و چندین کشور منطقه جلوس کرد . او بلند قامت – بزرگ منش – درای ریشی بلند اما تند خو و جدی بود و بعد از پدرش بر تخت امپراطوری بزرگی نشست که تا ان زمان سابقه نداشت . وی همچنان مصمم بود که راه نیاکان خود را ادامه دهد . به همین دلیل برای گوشمالی دادن به یونانیان لشگری بزرگ راهی یونان کرد. ( زیرا یونانیان ،لیدی که جزوی از ایران محسوب میشد را به آتش کشیده بودند ) از طرفی دیگر یونانیان داریوش را در دو جنگ شکست داده بودند و خشایار به جبران این موارد راهی یونان شد و بعد از جنگ آنان را بکلی شکست داد و یونان به زیر مرزهای ایران در آمد . وی با این کار بزرگترین امپراطوری بشریت در آن زمان را برای پادشاهان آینده ایران بجای گذاشت . خشایارشا در تابستان 465 قبل از میلاد توسط "خواجه اسپامیتریس" که وی را "میترادات" نیز گفته اند همراه با پسرش داریوش به قتل رسیدند . در قتل خشایار و داریوش درباریان پادشاه هم سهیم بودند . هفت ماه پس از آن "اردوان" فرمانده نگهبانان پادشاه که در قتل خشایار دست داشت کوشید تا اردشیر فرزند دیگر خشایار را نیز به قتل برساند . اما این توطئه ناکام ماند و اردشیر بر تخت پادشاهی نشست .   

داریوش در یکی از سفرهایش ،آتوسا را به یکی از سرداران مورد اعتمادش بنام تافرنس سپرد وخود به جنگ رفت.تافرنس از این موقعیت استفاده کرد و علیه داریوش طغیان کرد و ادعای پادشاهی کرد.آتوسا که باردار بود از پاسارگاد گریخت وخود را به ری رساند و در آتشکده ای در دل کوه که امروزه بی بی شهربانو خوانده می شود پنهان شد.بعد از چند روز پسری زائید و نامش را خشایار گذاشت و پیکی برای داریوش فرستاد تا این خبر را به او برساند.

چند سال بعد خشایار بعنوان جانشین و ولیعهد داریوش انتخاب شد.تردیدی نیست که نفوذ آتوسا در داریوش و خدماتی که به او کرد باعث این انتخاب شد. چون داریوش از همسر اول خود قبل از پادشاه شدن فرزندانی داشت و طبق قانون باید فرزند اولش (آرتوبازان)جانشین پدر می شد.

کاخ پرسپولیس که داریوش شروع به ساختن آن کرد وقسمتی از آن در زمان حیاتش به پایان

رسید و قسمتهای دیگر را جانشینانش ساختند مجموعه ای بود از صنایع و هنرهای تمام اقوام

دنیای قدیم . وی می خواست کاخی بنا کند که جاوید باشد و هیچ چیز نتواند آن را از بین ببرد.

او دستور داد شهری در منطقه ای که کاخ در آن بنا می گردد ، بسازند تا کارگران و صنعتگران با

خانواده هایشان در آنجا زندگی کنند.این همان شهری است که در جلگه مرودشت ساخته شد.

در دوره خشایار شاه طالار آپادانا به اتمام رسید ودر دوره اردشیر که کاخ پرسپولیس خاتمه یافت

شاهکاری بود از صنعت و هنر که نظیرش بوجود نیامده بود . از پانزده هزار کتیبه ای که از تخت

جمشید بدست آمده ثابت شده که در تمام دوره ی طولانی ساختن تخت جمشید که در مدت

سه پادشاه هخامنشی طول کشید تمام کارگران _ معماران و حجاران مزد می گرفتند و حتی

یکنفر برده نبود و بیگاری نمی کرده است.