مانی مردی بود که از آذزبایجان برخاست و مدت چهل سال در جهان (بخصوص هندوستان) سیاحت کرد و آنگاه نزد شاپور اول پادشاه ساسانی رفت و از او و برادرش به اسم فیروز دعوت نمود که دین او را بپذیرند.فیروز هم دین مانی را پذیرفت.پس از آن دین او در قسمتی از جهان از جمله چین و هندوستان و قسمتی از ایران و کشورهای مغرب توسعه به هم رسانید و نه فقط تا آفریقا ،بلکه تا اروپا هم پیشرفت کرد. معجزه او کتابی بود که در آن تصاویری بسیار زیبا به چشم می رسید،چون او علاوه بر اینکه یک متفکر بزرگ به شمار می آمد،نقاش و موسیقیدان و شاعر هم بود.عقیده مانی این بود که باید از توجه به جسم خودداری کرد تا روان تقویت شود و به مدارج عالی ترقی برسد و همچنین از لحاظ اجتماعی عقیده به تساوی افراد و طبقات داشت؛که ای عقاید را روحانیون آن زمان نمی پسندیدند.وی در زمان سلطنت بهرام دوم (نوه شاپور اول)در محاکمه ای که ریاست آن را کارتیر (رئیس موبدان)به عهده داشت ،به قتل محکوم شد و به طرزی فجیع به قتل رسید و جسدش بر دروازه گندی شاپور آویخته شد.طرفداران وی را مانوی می نامیدند.

کارتیر اسم مردی روحانی بود که در دوره سلطنت شاپور اول می زیسته و بعد از مرگ شاپور اول در دوره سلطنت پسرش هرمز و بعد پسر دیگرش بهرام اول (برادر هرمز) و بعد پسر بهرام اول یعنی بهرام دوم به زندگی ادامه می داده .در دوره سلطنت هر چهار پادشاه مقرب و محترم بوده،بخصوص در دوره بهرام دوم به چنان مرتبه ای رسید که ملقب به (آرام جان بهرام) شده است.ایران شناسان وی را از روی کتیبه ای که در کعبه زرتشت در فارس کشف کرده اند شناسایی کردند.کتیبه کارتیر زیر کتیبه شاپور اول نقر گردیده و این موضوع ثابت می کند که کارتیر دارای مرتبه ای بلند بوده است.او به فرمان شاپور اول مامور می شود که دین زرتشتی را توسعه دهد.وی آتشکده های فراوان ساخت.نکته دیگر اینکه قتل مانی در دوره سلطنت بهرام دوم بر اثر تحریک کارتیر می باشد. کارتیر درسه کتیبه که برروی صخره ها وبناهای دولتی ساسانی در فارس حک شده است از اینکه مسیحیان ،مانویان ، برهمنان ، بودائیان ، یهودیان وفرقه های سایر مذاهب را اذیت و آزار کرده است به خود می بالد . وی به عنوان بزرگترین روحانی زرتشتی قبل و بعد از خود بود که پس از شاپور یکم قدرت ونفوذش افزونی یافته است ومدتها پس از شاپور برسر کار بوده است . کارتیر در کتیبه های خود درنقش رجب و کعبه زرتشت به بیان جزئیاتی درباره اقدام خود که به زور شمشیر برای انتشار دین زرتشت درادوار و مقاطع مختلف نموده است می پردازد وشرح چگونگی ارتقاء و افزایش های قدرت مذهبی او تا احراز مرتبه ریاست روحانیون زرتشتی کشور در آخرین کتیبه او ذکر شده است .

بهرام بعد از مرگ برادرش هرمز پادشاه شد.دوره پادشاهی وی را باید یکی از دوره های بد تاریخ ساسانیان دانست.او که در حیات پدرش شاپور و برادرش هرمز،مردی منظم و معقول بود در زمان پادشاهی خودش یک مرتبه به مردی دائم الخمر و بولهوس مبدل گردید و عنان هر نوع پرهیز را رها کرد.به همین خاطر اختیارات به دست مامورین رشوه گیر و فاسد افتاد و در راس آنها کارتیر(رئیس موبدان)بود.

وقتی شاپور اول زندگی را بدرود گفت پسرش هرمز در خراسان حکومت می کرد.مقر حکومت او شهری بود که پدرش به اسم(به شاپور)در خراسان ساخت و بعد موسوم به (نیشابور)گردید.از نیشابور تا تیسفون یک شاهراه بزرگ وجود داشت که هرمز برای اینکه زودتر خود را به تیسفون برساند با چهل ارابه به راه افتاد.اما در بین راه به خاطر نداشتن اسب در چاپار خانه ،کمی توقف کرد .او از ری گذشت و وارد قزوین شد و در آنجا شنید که بهرام(برادرش)در تیسفون بر تخت نشسته و تاج بر سر نهاده است.شایعه جلوس بهرام بر تخت سلطنت دروغ بود ،چون بهرام هنگام مرگ شاپور اول حکومت فارس را داشت و در استخر اولین پایتخت ساسانی بسر می برد.وی می دانست که بعد از مرگ پدرش،سلطنت به هرمز که ولیعهد بود می رسد.هرمز وقتی شنید که برادرش دعوی سلطنت کرده در صدد برآمد که یک قشون بسیج نماید ،چون فکر می کرد که برادرش او را به تیسفون راه نخواهد داد.ولی بدون هیچ مشکلی وارد پایتخت شد و سه روز بعداز اینکه بر تخت نشست ،بهرام به او ملحق شد و هرمز فهمید که بهرام دورادور پایتخت را آرام نگاه داشته تا او برسد،به همین دلیل بهرام را ولیعهد خود کرد.سختگیری هرمز اول علیه مانویان سبب گردید که عده زیادی از مردم به قتل برسند یا به کشورهای دیگر مهاجرت کنند همچنین مامورین دیوان فاسد و رشوه گیر شدند.زلزله و سیل سراسر کشور را فرا گرفت.اما هیچ کمکی از طرف هرمز به آسیب دیدگان نگردید.

مسئله مرگ هرمز یکی از اسرار تاریخ ساسانیان است.بعضی گفته اند که او به مرگ طبیعی در گذشت و برخی معتقدند که او به قتل رسیده است.هرمز در هنگام مرگ 27 ساله بود،و به مناسبت اینکه جوان بود،مراسم سوگ سیاوش به مدت سی روز بر پا شد.(مدت سلطنتش حدود یکسال بود)

تا سال 1315 خورشیدی با وجود منابع خوبی که از دوره ساسانیان داشتیم،اطلاعات ما راجع به مبداء آن دوره ناقص بود.با ترجمه ی مرحوم ابراهیم پور داود از کتیبه ای که توسط شاپور اول نوشته شده بود و در کعبه زردشت کشف شده بود،شرح جنگها و وقایع مهم سلطنت شاپور اول به رشته تحریر در آمد.

اردشیر فرزند بابک و نوه ساسان بود.بابک مرزبان پاسارد(فارس)بود و بعد از او پسرش مرزبان پاسارد گردید،ولی نخواست که از اردوان پادشاه اشکانی اطاعت کند و در سال 208 میلادی در استخر خود را پادشاه نامید.سه سال بعد شاپور فرزند اردشیر متولد شد و از 15 سالگی در تمام جنگهایی که اردشیر برای توسعه قلمروی سلطنت خود می کرد شرکت نمود.یکی از آن جنگها که در اراک امروزی روی داد،اردشیر بر اردوان غلبه کرد و او را کشت و دیگر پادشاهی از اشکانیان باقی نماند.اردشیر در سال 241 بعد از میلاد زندگی را بدرود گفت و شاپور اول در عید نوروز 242 میلادی در تیسفون تاجگذاری کرد.